Kütüphanelerde FabLAb ve 3D Yazıcılar

Kütüphanelerde FabLAb ve 3D Yazıcılar

FabLabs olarak bilinen, açılımı “Fabrications Laboratory” olan, üretim laboratuarı olarak çevirebileceğimiz bu laboratuarlar neredeyse her şeyi yapabilmek, üretebilmek ve bunları da kişilerin ve projelerin paylaşımına izin verecek şekilde yapabilmek amacıyla 2006’da Massachusetts Institute of Technology de Prof. Dr. Neil Gershenfeld tarafından ortaya atıldı. 2013 itibari ile de 34 ülkede 125 FabLab bulunmaktadır. (Haberler,FabLab Kuruluyor)FabLab alanında sürekli gelişen teknoloji ve cihazlara yer verir. Bunları sıralamak gerekirse:

·        “3D yazıcı

·        CNC tezgah

·        Lazer kesici

·        Devre Basma

·        Mikroelektronik, sensör

·        Test İstasyonu” (Tekinay, 2013)

FabLab, “tek bir lab bünyesinde var olanın ötesinde operasyonel, eğitsel, teknik, mali,  ve lojistik destek sağlar. Fab labler halkın kullanımına açık kaynaklardır, bireylere serbest erişim sunduğu gibi topluluklara da plan dahilinde erişim sunarlar.” (Fab Beratı) Uluslar arası FabLab Birliği de işte bu hedeflerin yerine getirilmesi,genel ilke ve politikaların oluşturulup ifade edilmesinin sağlanması, koordinasyon, birlik, çaba ve çalışmalarda sınırlar ötesi erişilebilirlik sağlamak ve takım çalışması oluşturmak gereğinden meydana getirilmiştir.

FabLab Uluslar arası Birliği sorumluluklarını üç ana etmende toplamıştır bunlar: güvenlik,işletim ve bilgidir. Her birini tek tek açıklamak gerekirse; insanların ve makinelerin güvenliğini sağlamak, laboratuarın temizliğine,bakımına ve iyileştirilmesine yardımcı olmak, dokümantasyon ve yönergelere katkıda bulunmak olarak sıralanır. (Fab Beratı)

FabLab’ın saydığımız özelliklerinden ötürü, demokratik bir yapının ve kendini ifade etme özgürlüğünün de bir sonucu olarak, özellikle ve öncelikle düşünen, araştıran, tasarlayan ve üreten genç beyinlerin projelerini büyük üretimlerden önce kişisel üretime dökme şansını veren bu laboratuarların üniversitelerle ilişkisi tartışılamaz. Türkiye’de de bu alanda girişimde bulunulmaktadır. Kadir has Üniversitesi İstanbul Kalkınma Ajansı’na yapmış olduğu başvuru başarılı olmuştur. Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi ile Sanat ve Tasarım Fakültesi’nin ortak önerisi olarak sunulan projenin kullanımı üniversitenin tümüne ve tüm dış paydaşlara açık olacak. (Haberler,FabLab Kuruluyor) Böylece Türkiye’nin ilk FabLab’ı kurulacak. Üniversite olarak anlaşılır olan FabLab girişiminin kütüphane ile alakası nedir?

Kütüphaneler, her bireye dil, din, ırk, görüş farklılığı gözetmeksizin doğru bilgiyi paylaştırmayı ve ulaştırmayı hedefleyen kurumlardır. Bunu yaparken eşitliği de ilke edinirler. İmkanı olanlara ya da olmayanlara bilgiyi ücretsiz sunmayı görev edinirler. Ayrıca bir çok topluluğa da çalışma ve toplantı alanı sağlanmaktadır. Bu manada somut bir “üretim alanı” veya FabLab oluşturulması da pekala makul olacaktır. Bu açılardan FabLab’ın kütüphanelerde kurulması güzel bir gelişme olmuştur.

 “Kütüphane, bunun için uygun olan tek nokta” (Kurt & Colegrove, 2012) olarak uluslar arası platformlarda ortak görüşte bulunduğu mekandır. Yani kütüphaneler, bilgiyi en kolay edinebileceğiniz muhakemenizi ve kendi gelişiminizi sağlayan ve güçlendiren bir yer iken artık muhakemelerin ve tasarıların üretim aşamasına geçmesi, yani somutlaşması işlevi görecek mekanlar olacaklar.

Özellikle araştırma kütüphaneleri ve üniversite kütüphaneleri için öğrenciye büyük katkılar sunacaktır. Hayal ettikleri ve tasarladıkları ürüne hemen ulaşabilecekleri, üzerinde çalışıp kendilerini geliştirecekleri bu imkanları sağlamak da kütüphanenin görevleri içinde sayılmalıdır.

“Kendin yap ürünleri” İngilizce olarak “do-it-yourself productions” olarak bilinen ürünler kolay erişilebilir olduğundan beri yaratma ve üretme aktiviteleri kütüphanelerin toplum hizmet sunucularının birer parçası haline gelmeye başladı. Bu ürünler dijital formatta yeni fikirler yaratmaları için onlara cesaret veren teknoloji ve servisler sunuyor. 3D yazıcı da bunlardan biri. Yukarıda bahsi geçen “üretim alanları”nın başlıca araçlarından biri bu makineler.

Halk kütüphaneleri bünyelerinde “maker space”, yani “üretim alanı” olarak bütçeleri ve kullanıcı talepleri doğrultusunda FabLab’lerin küçük versiyonlarına yer açıyorlar. Bunu yapan ilk halk kütüphanesi NewYork’ta Fayetteville Free Library’dir. (Blowers, 2012) Bu alanda 3D makineleri ağırlıkla yer alıyor. Bu makinelerin kullanımına ise hemen izin verilmiyor. Örneğin Wesport Kütüphanesi’nde iki ayrı seans olarak birer saatlik eğitime tabi tutuluyor kullanıcı, daha sonraki adımda hazır olduğu görülürse eğitim koçunun eşliğinde çalışmaya başlayabiliyor. (Services,Maker Space)

3D yazıcılar sadece araştırmacı, öğrenci, mühendis veya güzel sanatlar ile uğraşan kişiler için değil çocuklar için de bir yaratım alanı olarak kütüphanelerde karşımıza çıkmaktadır. Böylece çocukların hayal güçlerini geliştirmede önemli bir unsur ve motivasyon kaynağı haline gelmektedir.

Yalnız halk kütüphaneleri bu girişime dahil olmak istiyorsa dikkat edilmesi gereken bazı noktalar var. Örneğin Kanada’da Regina Halk Kütüphanesi’nde çalışan Michael Groenendyk, “üretim alanı”nın her halk kütüphanesi için uygun olmayacağını, sorumlu tutulacak teknik donanım konusunda ilgisiz ve yetersiz personellere sahipseniz bunun başınıza iş açabileceğini ve tamamen bir israf olacağını dile getiriyor. (Anstice, 2013) Ayrıca 3D makineleri pahalı teknolojiler ve sürekli maliyet kütüphanenin bütçesini de etkileyecektir. Bu makineler için lazım olan maddelerin satın alınması ve sürekli temin edilebilir olması gerekmektedir. Bazı kütüphaneler belirledikleri politikalar çerçevesinde kullanımı ücretlendirmektedir. Örneğin öğrencilere, üye olanlara ücretsiz olması gibi. Örneğin Westport Kütüphanesi üye olmayanlar için saat başı $20 isterken, üye olanlardan ise bir ücret talep etmiyor. (Services,Maker Space)

Kütüphaneler bütçeleri doğrultusunda aldığı bu makinelerin tanesine yaklaşık $1000-3000 ödüyorlar. (Anstice, 2013) Kalitesi ve işlevleri arttıkça fiyatı da artıyor, haliyle her öğrencinin bir kurs ve bir proje için bu makinelerden edinmesi mümkün olmayabilir. Öyleyse kütüphaneler gelişen teknoloji ile entegre sistemler üzerine kurulup, ilerlemek için bunu araç olarak görüyorlarsa, bu teknolojinin ve kullanıcılara sunduğu faydanın da farkında olarak, bünyelerinde yer vermeleri beklenilen bir tercih olacaktır.

Şunu da belirtmek gerekir ki, bu makineler yalnızca kütüphaneler değil, müzeler ve eğitim merkezleri tarafından da ilgi ile karşılanmaktadır. (Blowers, 2012)

Son yıllarda “üretim alanları”nın, kütüphaneleri özellikle halk kütüphanelerini kullanıcıya daha mı yakınlaştıracak, halk kütüphaneleri kullanıcı tarafından eskiye nazaran daha mı sık başvuru merkezi haline gelecek, halk kütüphanelerinin kurtarıcısı mı olacak gibi sorular üzerinde tartışmalar mevcuttur.

EZGİ ALTUN

Sözü Geçen Kaynaklar

Anstice, I. (2013). 3D printers & Maker Spaces. Aralık 04, 2013 tarihinde Public Libraries News: http://www.publiclibrariesnews.com/practitioners/3d-printers-and-maker-spaces-in-libraries/2644-2 adresinden alındı

Blowers, H. (2012, November). Supporting The Knowledge Continuum Through Technology: From Consumption To Fabrication. Computers in Libraries, s. 30-32.

Fab Beratı. (tarih yok). Aralık 4, 2013 tarihinde The International FabLab Association: http://www.fablabinternational.org/tr/fab-lab/fab-berat%C4%B1 adresinden alındı

Haberler,FabLab Kuruluyor. (tarih yok). Aralık 04, 2013 tarihinde Kadir Has Üniversitesi: http://www.khas.edu.tr/news/909/455/FabLab-Kuruluyor.html adresinden alındı

Kurt, L., & Colegrove, T. (2012, Temmuz 17). 3D Printers in the Library:Toward a Fablab in the Academic Library. Aralık 04, 2013 tarihinde ACRL TechConnect Blog: http://acrl.ala.org/techconnect/?p=1403 adresinden alındı

Services,Maker Space. (tarih yok). Aralık 04, 2013 tarihinde The Wesport Library: http://westportlibrary.org/services/maker-space/3d-printers adresinden alındı

Tekinay, Ş. (2013, Şubat 11). FabLab İstanbul. İstanbul, Türkiye.