Kent Arşivleri

KENT ARŞİVLERİ

Arşivcilik, bir kurumun faaliyetlerini başarıyla sürdürebilmesi için o kurumun üretmiş olduğu ya da kurumun bünyesine sağlanmış olduğu belgelerin düzenlenmesi, ayıklanması ve delil niteliği taşıyanların yasal mevzuatlar uyarınca saklanması gibi iş süreçlerinden oluşan bir disiplindir. Arşivler devlet organlarının yanı sıra, özel kurum ve kuruluşlar, sivil toplum örgütleri vb. tarafından oluşturulabilmektedir. Dolayısıyla bir arşiv koleksiyonun o kurumun ve faaliyetlerinin türüne göre değişeceğini söylemek mümkündür. Bu da farklı arşiv türlerini meydana getirmektedir. Örneğin özel arşivler; aile arşivleri gibi. 

Kaynak:http://fbe.etu.edu.tr/?q=en/node/444

İstanbul’da 1989 yılında kurulan Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı tür açısından bir başka örnek olarak gösterilebilir. Vakfın bünyesindeki arşiv ve kütüphanede yalnızca kadın konulu malzemelere yer verilmektedir.

Kent arşivlerinin kurulmasındaki hedef ise bu kentlerin var oluşlarından itibaren günümüze kadar gelen o kentlere özgü tarihsel ve kültürel mirası gelecek nesillere aktarmak olduğunu söylemek gerekir. 

Kent arşivleri, kişilerde kentlilik ve kent bilinci gibi olguları pekiştirmeyi sağladığı gibi, kentin geçmiş faaliyetleri ile güncel faaliyetleri arasındaki her türlü münasebetin keşfedilebilir olması, birtakım analiz ve tahlillerin yapılabilir olması, dolayısıyla bir kentin geçmişten günümüze geçirmiş olduğu tüm süreci ve yaşadığı gelişimi ve ya gerileyişi göstermesi açısından önem taşımaktadır. Bununla beraber tarih alanında özellikle yerel tarih alanı ve bu alanın gelişimi ile de kent arşivlerinin ayrılmaz bir bağı bulunmaktadır.

Ülkemizde yerel tarih çalışmaları oldukça fazladır. Harf devriminden sonra 1955’e kadar olan evrede yapılan çalışmaların 300 civarında olduğu tahmin edilmektedir. Ülkemizde yerel tarih alanına olan ilgide ve bu alandaki gelişmede kent arşivlerinin şüphesiz payı büyük olacaktır.(Yalçın, 2013)

Bir kent arşivinin koleksiyonunu o kent ile ilgili her türlü belge oluşturabilmektedir. Bunlara örnek olarak haritalar, yazmalar, salnameler, sokak rehberleri, fotoğraflar, resimler, çizimler, gündelik hayata ait unsurlar; biletler, broşürler vb., yerel gazeteler ve dergiler, o kentte bulunan yerel yönetim ya da özel sektöre ait yıllık raporlar, önemli kişilerin biyografileri vb. birçok malzeme oluşturabilmektedir.(Yalçın, 2013, s. 86)

 Görüldüğü gibi söz konusu malzeme türü, malzemenin sayısında da artış yaratabileceğinden seçilecek malzemeler arşiv koleksiyonundaki bütünlüğü bozmamalı ve çıkabilecek aksaklıklara önceden müdahale edilebilmesi için muhakkak bir arşiv politikası oluşturulmalıdır. Personelin yetki ve sorumlulukları açıkça belirtilmelidir. Koleksiyonda seçici olunmalı, bir objenin müzeye mi arşive mi ait olduğu gibi karışık durumlarda kılavuz olması açısından malzemenin seçim öncelikleri, malzeme tanımlamaları vb. ayrıntısı ile bu politikada yer almalıdır.

Bir kent arşivi bünyesinde ya da bağımsız ancak çok yakın mesafede bir de kütüphane oluşturularak araştırmacılara daha iyi hizmet verilebilir. Vehbi Koç ve Ankara Araştırmaları Merkezi buna güzel bir örnektir. VEKAM vakıf temelli bir arşivdir, iki ana koleksiyonu vardır: Türkiye’nin başkenti Ankara’ya ait bir koleksiyon ve Vehbi Koç ve kurumsal şirketi ile ilgili bir koleksiyon. Ek olarak Ali Esat Bozyiğit’in de koleksiyonu kütüphane bünyesine katılmıştır. VEKAM arşivi ve kütüphanesi herkese açıktır. Bu politikayı 2002 yılından beri benimseyen VEKAM arşivlerin halka açılabilmesi gerekliliği konusunda taraf  tutan önemli bir kurumdur.

Ahmet Piriştina Kent Müzesi ve Arşivi Binası

Kaynak: http://www.apikam.org.tr/

Ankara koleksiyonunda, Ankara ile ilgili her türlü malzemeye yer verilmiştir. Örneğin Ankara’nın ilk planları, II. Dünya Savaşı’nda dağıtılan yemek karneleri vb. Kütüphanede ise Ankara ile ilgili basılmış her kitabı koleksiyona katılmıştır. Vehbi Koç koleksiyonunda ise, Vehbi Koç’a ait Mekteb-i Hukuk belgeleri, ticari girişimleri ile ilgili belgeler örnek verilebilir. Örneğin Henry Ford ile Vehbi Koç arasındaki ticari anlaşma.

VEKAM

Kaynak: http://vekam.org.tr/index.php?dil=tr&page=galeri&state=vekam_039_dan_kareler

Ülkemizde özel teşebbüs haricinde oluşturulan kent arşivlerinin sayısı da gün geçtikçe artmaktadır ancak bunun ilk örneği 2004 yılında açılan Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi’dir. İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından açılan ve adını da oradan alan kent arşivinin adı, Ahmet Piriştina’nın anısına onun ismi verilerek değiştirilmiştir.

Yukarıda bahsedildiği gibi, her kentin arşiv koleksiyonu o kentin özelliklerine göre çeşitlilik gösterebilmektedir. Ahmet Piriştina Kent Arşivi’nde göze çarpan koleksiyonlardan biri yangınlar ile alakalıdır ve tamamen bu bölüme ayrılmıştır. Eski zamanlarda İzmir’de sık yaşanan yangın felaketleri bu kentin acı bir yönü ve parçası olmuştur. Bu da koleksiyona yansıtılmıştır.

 Ahmet Piriştina Kent Arşivi ve Müzesi, arşiv ile kütüphanenin ilişkisi dışında arşiv ve müze bağını da göstermiş olması açısından önemlidir. Bir kent arşivinde araştırmacılara yalnızca belge değil, objeler ile de daha etkili bir hizmet, bir görsel şölen sunabilmek açısından olumlu bir gelişmedir. Ayrıca buradaki müze bir okunur müze şeklinde tasarlanmıştır. Yani, sergiler istenildiğinde yeniden düzenlenebilmekte ve hedef kitlelerine göre tekrar tekrar değiştirilebilmektedir.

Son olarak belirtmek gerekir ki  kent arşivlerinin en önemli kaynaklarından biri olan aile arşivlerinin koleksiyona katılması arşivcileri oldukça zorlayan bir süreç içermektedir. Aileler sahip oldukları bu belgeleri arşivlere kazandırma konusunda çok çekimser kalmaktadır. Oysaki kamuya mal olmuş bir kimsenin sahip olduğu belgeler çokça konulara aydınlık getirebilir, zenginlik katabilir, topluma ilgili konularda iyi bir hizmet aracı haline gelebilir. Bu yüzden aileleri ikna ve teşvik konusunda arşivcilere büyük rol düşmektedir.

                 EZGİ ALTUN

Sözü geçen kaynaklar:

Yalçın, Y. (2013). Türkiye'de özel arşivlerin yeniden yapılandırılması: Kent arşivi modeli.Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi.